Ανεξάρτητη Δημοκρατία Θεσσαλονίκης (1342-1347)

Στο ύστερο Βυζάντιο η φεουδαρχία και η εκκλησία απέκτησαν περισσότερα προνόμια από πριν, με αποτέλεσμα οι μικροαγρότες να γίνουν δούλοι των γαιοκτημόνων και των μοναστηριών. Η Θεσσαλονίκη δοκιμαζόταν από αυτή τη δραματική καταρράκωση της κοινωνίας με απερίγραπτη πενία του λαού. 

Ναυτικοί της Θεσσαλονίκης έφερναν από την Γενοβα και Φλορεντία νέες ιδέες των πολιτικών ρευμάτων της πρώιμης αναγέννησης, δηλαδή ιδέες για το κίνημα των αστών. Σε εκείνη την δραματική κατάσταση αναπτύχτηκε ένα πρωτόγνωρο κίνημα, το Κίνημα των Ζηλωτών. (Βέβαια δεν ήταν πρωτοτυπία, είχαμε νωρίτερα τους Ζηλωτές της Ιουδαίας.) 

Οι εισαγόμενες ιδέες αλέστηκαν μαζί με την λαϊκή αθλιότητα της πόλης και εκμεταλλευόμενοι τον λεγόμενο δεύτερο εμφύλιο του Βυζαντίου, οι Ζηλωτές επαναστάτησαν και πήραν την εξουσία ανακηρύσσοντάς την σε Ανεξάρτητη Δημοκρατία της Θεσσαλονίκης. Οι Ζηλωτές εγκαθίδρυσαν ένα ιδιόμορφο και πρωτοφανές για τα δεδομένα της εποχής καθεστώς, δήμευσαν τις περιουσίες των γαιοκτημόνων και της εκκλησίας και ενστερνιζόμενοι τα κηρύγματα του Βαρλαάμ από την Καλαβρία (αιρετικού μοναχού που ούτε οι ορθόδοξοι, ούτε οι καθολικοί ήθελαν, επέβαλαν χωρισμό της εκκλησίας από το κράτος.

Μ' άλλα λόγια οι Ζηλωτές προχώρησαν περσσότερο από τους Γενοβέζους, επέβαλαν κοινοκτημοσύνη και λαϊκή κυριαρχία, με λαϊκή συμμετοχή, δηλαδή μια μορφή άμεσης δημοκρατίας. Γι αυτό ο Γιάννης Κορδάτος ισχυριζόταν ότι η πρώτη σοσιαλιστική Κομμούνα δεν ήταν των Παρισίων, αλλά της Θεσσαλονίκης. 

Φυσικά το εγχείρημα είχε άδοξο τέλος. Ο αυτοκράτωρ, πλέον, Ιωάννης Καντακουζινός, με την βοήθεια τουρκικών στρατευμάτων που τότε έδρευαν στην Ανδριανούπολη, μπήκε στην πόλη και την πλημμύρισε στο αίμα....

Tryphon Olympios