Pierre Chuvin, Η συνδρομή του Παγανισμού στη γέννηση του σημερινού κόσμου

Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων

Κι όμως, τα ίχνη των τελευταίων παγανιστών δεν χάθηκαν μέσα στην αχλύ των λαϊκών παραδόσεων, ούτε εξαφανίστηκαν πίσω από το παραπέτασμα του Ισλάμ. Ξαναεμφανίζονται στα μέσα του 15ου αιώνα, τριακόσια χρόνια μετά το τέλος της σχολής του Χαρράν. Ένας προικισμένος νεαρός Έλληνας, που είχε καταστεί ύποπτος στις εκκλησιαστικές αρχές της χώρας του – της συρρικνωμένης και περιορισμένης πια σε μια πόλη, την Κωνσταντινούπολη – έφυγε για ένα διάστημα, να σπουδάσει στην αντίπερα όχθη, στους Οθωμανούς Τούρκους. Δεν χρειαζόταν να ταξιδέψει μακριά: είτε στην Ανδριανούπολη είτε στην Προύσα, μέσα σε δύο τρεις μέρες μπορούσε να βρεθεί στο περιβάλλον μιας πολύγλωσης αυλής. Εκεί γνώρισε ένα Εβραίο, τον Ελισσαίο:

…αφοσιωμένο στον Αβερρόη και σε άλλους Πέρσες και Άραβες σχολιαστές του Αριστοτέλη, που οι Εβραίοι είχαν μεταφράσει στη γλώσσσα τους. Δεν ενδιαφερόταν διόλου για τον Μωυσή και για κείνα που οι Εβραίοι πιστεύουν και εφαρμόζουν σύμφωνα με τις διδαχές του.

Αυτός ήταν που δίδαξε στον νεαρό Έλληνα τα δόγματα του Ζωροάστρη και άλλων. Χάρη σ’ αυτόν τον άνδρα, που έμοιαζε με Εβραίο αλλά στην πραγματικότητα ήταν Παγανιστής, τον οποίο για πολύ καιρό όχι μόνο θεωρούσε δάσκαλό του, αλλά και υπηρετούσε, και ο οποίος τον υποστήριξε – διότι αυτός ο άνδρας, που ονομαζόταν Ελισσαίος, ήταν ένας από τους ισχυρότερους ανθρώπους στην αυλή εκείνων των βαρβάρων -, χάρη σ’ αυτόν τον άνδρα, λοιπόν, κατόρθωσε να γίνει αυτός που ήταν.

Ποιος ήταν ο νεαρός Έλληνας; Ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός, ο επωνομαζόμενος Πλήθων. Αργότερα επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όμως ο τρόπος που σχολίαζε τον Αριστοτέλη δυσαρέστησε τις θρησκευτικές αρχές, και έτσι εγκαταστάθηκε στο Μυστρά, στη νότια Πελοπόννησο, κοντά στη Μάνη. Ο Μυστράς ήταν τότε η πρωτεύουσα ενός βυζαντινού δεσποτάτου. Πέθανε εκεί το 1452, ένα χρόνο πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β΄.

Ο Πλήθων ταξίδεψε στη Δύση μόνο μία φορά, συνοδεύοντας την ελληνική αντιπροσωπεία στη Σύνοδο της Φλωρεντίας (1438 − 1439). Η αποστολή προσπάθησε απεγνωσμένα να επιτύχει την ένωση με τη Ρώμη, με τη μάταιη ελπίδα ότι ή άρση του σχίσματος θα προστάτευε τους τελευταίους Βυζαντινούς από την συντριπτική υπεροχή των Τούρκων. Όμως οι ιδέες του Πλήθωνα ταξίδεψαν σε όλη την Ευρώπη της Αναγέννησης, χάρη στους επιφανείς μαθητές του, τον Έλληνα Ιωάννη Βησσαρίωνα (που έγινε τελικά καρδινάλιος της ρωμαϊκής εκκλησίας) και τον Φλωρεντινό Μαρσίλιο Φιτσίνο – και η επίδραση τους ήταν εκπληκτική. Με κάποιο τρόπο, η φλόγα δεν έσβησε μέσα στους τρεις αιώνες που μεσολάβησαν από το τέλος της σχολής του Χαρράν μέχρι την μαθητεία του Πλήθωνα κοντά στον Ελισσαίο. Ο φιλοσοφικός παγανισμός της Ύστερης Αρχαιότητας είχε προσφέρει τη συνδρομή του στη γέννηση του κόσμου στον οποίο ζούμε σήμερα.

Pierre Chuvin – ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ

Ο Pierre Chuvin, γεννήθηκε το 1943, είναι καθηγητής της Κλασσικής Ελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Paris X Nanterre. Έχει υπηρετήσει ως διευθύνων σύμβουλος του Institute francais d’Etudes sur l’Asie centrale, που ιδρύθηκε στην Τασκένδη (1993 – 1998). Από το 2003 υπηρετεί ως διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών George Dumezil που εδρεύει στην Κων/πολη.